Mahmut Kaşgari , Kaşgarlı Mahmut

Mahmut Kaşgari , Kaşgarlı Mahmut


https://yadi.sk/d/GBcO8tu0pz22D


Kaşgarlı’nın kaydettiği Unvanlar konusuna son vermeden önce,
onun "terken" lâkabı hakkında verdiği bilgiyi de burada değerlendirmek
yerinde olacaktır. O, bu lâkabın vilâyetlerde hükümdarlık
yapanlara karşı Hakanlılann hitap tarzı olduğunu, hakanlık ve meÎiklik
makamında oturmayanlara böyle hitap edilmediğini, anlamının
da, "kendisine itaat edilen" demek olduğunu bildirmektedir244.
Yine o, Yabaku savaşları ile ilgili’ olarak kaydettiği b ir şiir parçasında
"terken" kelimesinin karşılığını doğrudan doğruya hakan olarak
vermek suretiyle245 terken'in aynı zamanda hakan anlamına g e ldiğini
de ifade etmiş olmaktadır. Anlaşıldığına göre bu unvan
OsmanlIlardaki "Sultan" sözü ile aynı anlama gelmektedir.


Türkler vakit anlamında hangi kelimeyi kullanıyorlardı? Bunu
açık olarak tespit edemiyoruz. Ancak Oğuzların vakit anlamında
"çer"16’4 tâbirini kullandıklarını görüyoruz. "Bu çerlikte k e l-B u vakitte
gel" demek oluyordu. Kaşgarh, vakit anlamında bir de "türk"
kelimesinden bahseder. Onun bu kelime hakkında verdiği bilgi aynen
şöyiedir: ’T ü rk : Vakit anlamına gelen bir kelimedir. Bütün
meyvelerin olgunlaştığı zamanın ortasıdır. Türk üzüm ödi=Üzümün
olgunluk vakti. Türk kuyaş ödi=Gün ortası. Türk yiğit—Gençlik ç a ğının
ortası"1*73. Ancak onun bu açıklamasında hemen dikkati çeken
husus türk kelimesinin genel olarak vakti ifadeden ziyade herhangi
b ir vaktin tam ortasını ifade ettiğidir. Çünkü kelime yalnız başına
kullanılmayıp, ayrıca zaman anlamına gelen öd (bazan öz) kelimesi
ile birlikte kullanılmaktadır. Burada "türk" kelimesinin olgun anlamında
bir sıfat gibi kullanılmakta olduğu görülmektedir. Yine burad
a açıkça görüldüğü üzere zaman anlamında b ir de "öd" kelimesi
vardır. Od kelimesinden alınarak, b ir de zamane ve felek anlamında
"ödlek” tâbirini görüyoruz. Ödlek kelimesinin Kaşgarlı’nın kaydettiği
Alp E r Tunga ağıtlarında da kullanılışına bakarak, öd kelimesini
zaman anlamında özellikle Hakanh Türkleri’nin kullandıklarını
tahmin edebiliriz.